ul. Bernardyńska 2, 85-029 Bydgoszcz
887 664 015
pwbydgoszcz@poczta.ordynariat.pl

DUSZPASTERSTWO WOJSKOWE

Pośród wielu form duszpasterskiej aktywności Kościoła Katolickiego duszpasterstwo wojskowe zajmuje bardzo szczególne miejsce. Wynika to z faktu, iż Kościół zawsze z niezwykłą dbałością starał się zapewnić żołnierzom odpowiednią opiekę duchową stosownie do różnych okoliczności wynikających zarówno z czasu pokoju jak również wojny. Ordynariat Polowy Wojska Polskiego jako diecezja personalna jest instytucjonalnie zorganizowanym duszpasterstwem ze swoją strukturą, urzędami, przełożonymi, odpowiedzialnością i władzą kościelną. W swoich działaniach kieruje się przepisami prawa kanonicznego i cywilnego wydanymi przez odpowiednie władze kościelne i państwowe.

 Początki i rozwój duszpasterstwa wojskowego

Dzieje duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich mają bardzo bogatą historię. Pierwsi duszpasterze pojawili się w wojsku polskim pod koniec X wieku, w okresie walk polsko – niemieckich. Do czasu wprowadzenia dla duchownych tzw. służby stałej, opiekę duszpasterską nad żołnierzami pełnili spowiednicy królów, książąt i dowódców wojskowych. W pełni zorganizowane duszpasterstwo wojskowe pojawiło się na ziemiach polskich u schyłku XVII wieku jako jedno z pierwszych w Europie. Stała posługa została wprowadzona uchwałami Sejmu Warszawskiego z 1690 roku, który ustanowił 36 etatowych kapelanów w wojsku polskim.

W okresie II Rzeczypospolitej 5 lutego 1919 roku Stolica Apostolska utworzyła w Polsce Biskupstwo Polowe. Pierwszym Biskupem Polowym papież Benedykt XV mianował ks. dra Stanisława Galla biskupa pomocniczego Warszawy, który jako pierwszy w odrodzonym Wojsku Polskim zorganizował struktury duszpasterstwa wojskowego, utworzył korpus katolickiego duchowieństwa wojskowego, ustalił jego hierarchię oraz wypracował metody pracy duszpasterskiej. Duszpasterstwo wojskowe za jego biskupiej działalności uzyskało również kilkadziesiąt kościołów i kaplic.

Następcą arcybiskupa Galla na Biskupstwie Polowym został w 1933 r. ks. dr Józef Gawlina mianowany przez papieża Piusa XI. Kontynuował on dzieło swego wielkiego poprzednika, którym było organizowanie opieki religijnej nad żołnierzami Wojska Polskiego.

W pierwszych latach powojennych duszpasterstwo wojskowe do 21 kwietnia 1948 roku działało na podstawie konkordatu zawartego dnia 10.02.1925 r. pomiędzy Stolicą Apostolską a władzami RP. W tym właśnie dniu Stolica Apostolska odwołała Statut Duszpasterstwa Wojskowego z 1926 roku, ponieważ nie odpowiadał on nowym warunkom w jakich znalazło się duszpasterstwo, nie odpowiadał potrzebom wojska i w praktyce był niewykonalny. Stolica Apostolska zaleciła również, aby do czasu objęcia zwierzchnictwa nad duszpasterstwem przez Naczelnego Kapelana Wojska Polskiego całością spraw duszpasterstwa wojskowego zarządzał Episkopat Polski. Biskupi w okresie PRL-u w swoich działaniach kilkakrotnie podejmowali próby reorganizacji duszpasterstwa wojskowego, aby przystosować go do nowych okoliczności i dać żołnierzom właściwą opiekę duszpasterską. Jednak biorąc pod uwagę fakt, iż sprawy opieki duszpasterskiej w wojsku polskim zostały w Polsce Ludowej zepchnięte na margines życia społecznego próby te nie doczekały się powodzenia. Efektem nastawienia władz komunistycznych do Kościoła było, iż duszpasterstwo wojskowe w okresie Polski Ludowej nie doczekało się reorganizacji aż do 1989 roku.

 Przywrócenie Ordynariatu Polowego WP

Bardzo ważnym momentem dla duszpasterstwa wojskowego w Polsce było uchwalenie w dniu 17 maja 1989 roku przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dwóch aktów prawnych: „Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania” oraz „Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej”. Pierwsza ustawa osobom odbywającym służbę wojskową, zgodnie z zasadami swojego wyznania uregulowała prawo do obchodzenia świąt religijnych, a także do uczestniczenia w czynnościach i obrzędach religijnych. W świetle tej ustawy wszystkie osoby pełniące służbę wojskową mogą posiadać i korzystać z przedmiotów potrzebnych do uprawiania kultu i praktyk religijnych. Wszystkie kościoły oraz związki wyznaniowe na mocy ustawy zyskały prawo do udzielania posług religijnych osobom pełniącym służbę w Wojsku Polskim.

Bardziej istotne z perspektywy funkcjonowania i odrodzenia się Ordynariatu Polowego WP było przyjęcie drugiej ustawy („Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej”), która wprowadziła nową regulację prawną duszpasterstwa wojskowego. Przepisy, które uregulowały status prawny duszpasterstwa wojskowego zawarte są w art. 8 i 25 – 29 niniejszej ustawy, która po raz pierwszy od 1948 roku używa określenia Ordynariat Polowy Wojska Polskiego. Artykuł 8 nadaje Ordynariatowi osobowość prawną. Artykuł 25 zapewnia swobodę wypełniania praktyk religijnych osobom pełniącym służbę wojskową oraz ich rodzinom. Żołnierzom w czynnej służbie wojskowej zapewnia możliwość uczestniczenia – poza terenem jednostek wojskowych – we Mszy św. w niedziele i święta oraz w innych praktykach religijnych organizowanych w kościołach garnizonowych lub niegarnizonowych, jeśli nie koliduje to z ważnymi obowiązkami służbowymi. Troska o realizację powyższych norm została nałożona na kapelana wojskowego, który ma to czynić poprzez indywidualny kontakt z dowódcami jednostek wojskowych oraz żołnierzami. Kapelani wojskowi uzyskali w tym zakresie pełną swobodę kontaktowania się z żołnierzami na terenie jednostek wojskowych, w terminach uzgodnionych z dowódcami tych jednostek. Ustawa określiła, że do czasu powołania Ordynariatu Polowego WP duszpasterstwem wojskowym kieruje Generalny Dziekan WP, jako naczelny kapelan wojskowy. Jego organem wykonawczym jest Generalny Dziekanat Wojska Polskiego. Dogodne okoliczności sprzyjające przywróceniu Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego powstały na skutek przemian społeczno – politycznych, które w Polsce dokonały się w latach 1989 – 1990.

W dniu 21 stycznia 1991 papież Jan Paweł II przychylając się do prośby Konferencji Episkopatu Polski oraz postulatów Władz Rzeczypospolitej wydał dekret, na mocy którego przywrócił Ordynariat Polowy w Polsce. Papież zaznaczył, iż nowo przywrócone duszpasterstwo wojskowe ma w swoich działaniach duszpasterskich kierować się przepisami ogólnymi zawartymi w Konstytucji Apostolskiej Spirituali militum curae, własnymi Statutami wydanymi przez Stolicę Apostolską i powszechnym prawem kościelnym zawartym w Kodeksie Prawa Kanonicznego. Również w dniu 21 stycznia 1991 roku Jan Paweł II Bullą Nominacyjną powołał na urząd Biskupa Polowego Wojska Polskiego ks. prałata dr Sławoja Leszka Głódzia. W ten oto sposób rozpoczął się nowy rozdział posługi duszpasterskiej w wojsku, w wolnej i demokratycznej Polsce. (Opracowano na podstawie artykułu: Ks. Kryspin Rak, Utworzenie, status prawny i organizacja rzymskokatolickiego Duszpasterstwa Wojskowego w Polsce w świetle obowiązujących przepisów prawa cywilnego i kanonicznego).